Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach orzekł o wpisaniu do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego – pod numerem B/518/2024 mozaikę na ścianie hallu III Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Wyspiańskiego w Tychach przy ul. Elfów 62, nr działki ewid. 652/13 (gm. m. Tychy), autorstwa Franciszka Wyleżucha wykonaną w 1963 r. o wymiarach 557 cm szer. i 287 cm wys.
Mozaika w III Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Wyspiańskiego w Tychach została wykonana przez Franciszka Wyleżucha w 1963 r. Kompozycja została zaprojektowana jako dekoracja Szkoły Podstawowej nr 15 w Tychach. Dzieło przedstawia bawiące się dzieci, znajduje się na ścianie hallu naprzeciw głównego wejścia do budynku.
Przedmiotowa mozaika stworzona jest z kolorowych płytek ceramicznych trzeciego gatunku, pochodzących prawdopodobnie z cepeliowskiej spółdzielni ,,Kamionka” w Łysej Górze. Projekt po akceptacji przez inwestora zostawał przenoszony na ścianę za pomocą siatki centymetrowej w celu zachowania proporcji. Płytki były łamane na miejscu, następnie mocowane do podłoża i spoinowane za pomocą zaprawy cementowej. Kompozycja obejmuje całą powierzchnię ściany, ma wymiary 557 cm szer. i 287 cm wys. i przedstawia czwórkę bawiących się dzieci.
Trzy dziewczynki i chłopiec grają w piłkę nad nimi w lewym górnym roku uśmiechnięte żółto-białe słońce, w prawym dolnym rogu czerwony pies. Chłopiec o czarnych włosach ubrany w czarne spodnie i czerwoną bluzkę, dziewczynka o czarnych włosach ubrana w biało-czerwoną sukienkę i żółte rajstopy, dziewczynka o blond włosach z rumieńcami ubrana w czerwoną bluzkę, białą spódnicę, białe rajstopy i czerwone buty. Ostatnia dziewczyna również o blond włosach po prawej stronie trzymająca czerwono-białą piłkę, ubrana w czerwoną sukienkę z białymi rękawami, białe rajstopy i żółte buty. Dominujące kolory to żółty, czerwony, czarny i szary, całość w jasnej, intensywnej tonacji. Postacie ułożone z kontrastujących ze sobą elementów bez wyraźnych odcinających ciemnych konturów.
Dekoracja jest w złym stanie zachowania, widoczne są ubytki, zabrudzenia, spękania i odspojenia glazury. Fuga jest bardzo mocno wybrakowana, miejscowo występują ubytki płytek, ponadto widoczne są wtórne elementy w szczególności w górnej partii po prawej stronie przy suficie.
Franciszek Wyleżuch to artysta silnie związany z Tychami, którego jedna z mozaik wykonana dla Zakładów Elektroniki Górniczej w Tychach została już objęta wpisem do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego dnia 04.11.2014 decyzją K-RD.5131.28.2014/KL pod nr B/287/14. Artysta zgodnie z ówczesnym trendem współpracował z architektami czego owocem byty liczne realizacje w postaci dekoracji malarskich, płaskorzeźb oraz mozaik. Tworzył zarówno na elewacjach jak i we wnętrzach nowo powstałych obiektów.
Mozaika autorstwa F. Wyleżucha ma wartość artystyczną, historyczną i naukową, jest ważnym elementem tożsamości miasta i jego historii, obrazuje jego ewolucję oraz zmiany społeczne, jest dziełem minionego okresu, może służyć jako źródło do badań nad historią sztuki, designem oraz urbanistyką okresu PRL-u. Tychy to miasto, które w czasach PRL-u szybko się rozwijało, duża ilość nowych osiedli i przestrzeni użytkowych napędzała zapotrzebowanie na nowoczesną sztukę i design. Projektując nowy obiekt uwzględniano i wyznaczano miejsce na element artystyczny, który będzie nie tylko wizualnie uatrakcyjniał budynek, ale także przedstawiał jego przeznaczenie. Stawiano na sztukę użytkową, która będzie trwała, funkcjonalna, estetyczna, przyjemna w odbiorze i przede wszystkim dostępna. Mozaika w hallu została zaprojektowana na potrzeby nowopowstałej szkoły podstawowej, charakteryzuje się autentyzmem oraz wysokim stopniem zachowania substancji zabytkowe. Obecnie w budynku mieści się liceum ogólnokształcące, mimo iż z założenia dekoracja była kierowana do młodszego grona odbiorców, pozostaje jednak w swoim kontekście i spełnia swoją role do dnia dzisiejszego.
Zgodnie z ustawową definicją zabytku -określoną w art. 3 pkt 1 i 3 ustawy z dn. 23 lipca 2003 r. o ochronie i opiece nad zabytkami -jest to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością, stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. a, cyt. ustawy w szczególności mogą to być dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej podlegające ochronie i opiece bez względu na stan zachowania. Mając na uwadze powyższe za zasadne uznano objęcie ww. zabytku ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego.
